Białystok – powojenna odbudowa Pałacu Branickich w latach 1946-1962
Pałac Branickich w Białymstoku został spalony w roku 1944 przez wycofujących się Niemców. To co pozostało padło ofiarą wyzwoleńczych wojsk radzieckich. Po wojnie pałac był zniszczony w 70-ciu procentach…
Ze względu na swoją wartość historyczną i architektoniczną odbudowa „Podlaskiego Wersalu” stała się dla władz priorytetem. Już w 1945 roku ruiny zostały odgruzowane i zabezpieczone. W roku 1946 rozpoczęto odbudowę, która trwała do 1962 roku. Prace prowadzono pod kierownictwem inż. Stanisława Bukowskiego i inż. Władysława Paszkowskiego. Nawiązano przy tym do stanu budynku z XVIII wieku.
Trzeba pamiętać przy tym, że przedwojenny stan pałacu był zaledwie cieniem jego dawnego splendoru…Za władzy carskiej w latach 1826-1841 zniszczono rzeźby zdobiące attykę, rzeźby z tympanonów, herby Branickich, rokokowe dekoracje na fasadzie oraz barokowe hełmy. Zabudowano boczne kolumnady. Zlikwidowano rokokowy wystrój wnętrz i rozgrabiono je z wyposażenia. Ukazem carskim w 1841 w pałacu umieszczono instytut dla panien pochodzących z rosyjskiej arystokracji. W tym czasie usunięto ok. stu rzeźb z parku i zburzono prywatny teatr hetmana Branickiego. Unikatową kurtynę rozdarto na cztery części i sprzedano w Anglii. W XIX wieku zasypano ogrodowe stawy. W okresie I wojny światowej Niemcy i Rosjanie kontynuowali dewastację umieszczając w pałacu swoje urzędy, postoje, szpital. Splądrowano resztki wyposażenia (m.in. supraporty wywiezione do Petersburga). Zdzierano klamki, zamki, obrazy i ramy, zatynkowano ściany.
Odbudowę po wojnie ze względów politycznych przeprowadzono pośpiesznie. Stąd nie jest one wolna od błędów. Mimo wszystko jest ona oceniana pozytywnie. Najbardziej zasłużony badacz mecenatu Branickich ks. dr Jan Nieciecki tak podsumowuje dokonania inż. Bukowskiego:
„Bukowski był architektem jeszcze z dawnej generacji kształconej przed wojną, która znakomicie czuła proporcje dawnej architektury i dziś pałac mimo wielu pomyłek jest przekonywający.”
W uznaniu zasług Bukowskiego jego popiersie zostało zamontowane przez warszawskie PKZ na tympanonie pałacu.
Więcej m.in.: https://poranny.pl/palac-branickich-z-pomylkami-poznaj-tajemnice-jego-odbudowy/ar/9404514 | https://podlaskie.tv/palac-branickich-bialystok-historia/ | Ewa Zeller-Narolewska. Białystok. Pałac Branickich w Białymstoku w XIX i XX wieku. Przemiany i problemy konserwatorskie (do pobrania na stronie Podlaskie Czasopisma Regionalne).
„Stanisław Bukowski urodził się w Rypinie (na Kujawach) w 1904 roku. Tuż przed II Wojną Światową, jako student architektury w Warszawie w 1933 roku otrzymał jako jeden z pierwszych stypendium Wydziału Architektury na roczną podróż zagraniczną. Gdy wrócił został pracownikiem naukowym na wydziale oraz pracował w biurze prof. Przybylskiego. Nie trwało to jednak zbyt długo, bo wkrótce przeniósł się do Wilna (będącego w Polsce). Tam przebywał do 1945 roku czyli do zakończenia II Wojny Światowej. W Wilnie poznał także swoją przyszłą żonę Placydę.
Po II wojnie światowej Stanisław Bukowski przyjechał do Białegostoku z żoną. Został jednym z trzech architektów, którym powierzono zadanie odbudowy miasta, zniszczonego niemal całkowicie przez Niemców. Przez kolejne 30 lat Bukowski poświęcał się rekonstrukcji zabytków oraz projektowaniu budynków użyteczności publicznej, kościołów i ich wnętrz. Jednocześnie uczył w Liceum, a później w Technikum Budowlanym w Białymstoku.
Najważniejszym dziełem Bukowskiego była odbudowa Pałacu Branickich. W 1947 roku sporządził projekt, mający na celu przywrócenie pałacowi wyglądu z połowy XVIII wieku, zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz. Bukowski marzył, aby odrodzony pałac pełnił rolę muzeum, oddając hołd jego barokowej świetności. Jednak w 1949 roku władze zdecydowały, że budynek zostanie przekazany na użytek Akademii Lekarskiej. Bukowski zaprotestował przeciwko tej decyzji, co spowodowało jego odsunięcie od kierowania własnym projektem. Nagrody i podziękowania za odbudowę otrzymał ktoś inny, co było dla Bukowskiego bolesnym rozczarowaniem.”
(https://podlaskie.tv/palac-branickich-bialystok-historia/)
