Zamek Ujazdowski w Warszawie – rekonstrukcja, która stała się zabytkiem
Drugą Wojnę Światową Zamek Ujazdowski przetrwał jako wypalona ruina. Mimo, że po wojnie początkowo zamierzano odbudować Zamek, już w 1953 r. pojawiły się plany budowy w jego miejscu Teatru Domu Ludowego Wojska Polskiego i Wieczorowego Uniwersytetu Marksizmu-Leninizmu. W 1954 r. mimo protestów Jana Zachwatowicza ocalałe mury Zamku wyburzono a piwnice zasypano (decyzję tę podjęły najprawdopodobniej władze wojskowe z sowieckim marszałkiem Konstantym Rokossowskim na czele).
Ostatecznie planów budowy Uniwersytetu Marksizmu nie zrealizowano a za Gierka znów zaczęto rozmawiać o odbudowie Zamku. W 1973 r. ówczesny Minister Kultury i Sztuki Stanisław Wroński wyszedł jednak z kolejnym nowym pomysłem. W miejscu po Zamku na skarpie stanąć miałyby modernistyczne pawilony nowego Centrum Filmowego. Te pomysły spotkały się z krytyką Zachwatowicza, który nie przestawał walczyć o Zamek. Minister Kultury nie obstawał przy swoim i ostatecznie dał się namówić Zachwatowiczowi na rekonstrukcję.
W 1975 r. z inicjatywy i poparciem profesorów Aleksandra Gieysztora, Stanisława Lorentza i Jana Zachwatowicza rozpoczęto odbudowę Zamku wg projektu Piotra Biegańskiego. Biegański, przyjaciel Zachwatowicza, współtwórca Biura Odbudowy Stolicy i konserwator zabytków m.st. Warszawy w latach 1947-1954, stracił pracę właśnie ze względu na swoje protesty przeciwko rozbiórce murów Zamku. Projekt Biegańskiego nie zakładał jednak przywrócenia wyglądu budynku do stanu sprzed jego zniszczenia. Zamiast tego zaproponowano przywrócenie mu jednej z poprzednich faz, tej najcenniejszej. Zdecydowano, że Zamek odzyska swój wczesnobarokowy wygląd z czasów Wazów z I poł. XVII w., znany z inwentaryzacji saskiej z 1720 r. Wnętrza miały być z kolei współczesną kreacją konserwatorską. Warto zauważyć, że nad przywróceniem Zamkowi jego pierwotnej wczesnobarokowej formy zamyślał już w 1938 sam Zachwatowicz, lecz było to wtedy zbyt trudne. Józef Sigalin, główny projektant i szef prac nad budową przebiegającej obok Trasy Łazienkowskiej, pisał: „bezmyślnie rozebrano dobrze zachowane ocalałe, choć wypalone mury Zamku Ujazdowskiego (w parę lat potem pieczołowicie odtwarzano fundamenty, aby móc kiedyś – teraz – odbudować Zamek Ujazdowski, taki jak ongiś, piękniejszy i prawdziwszy historycznie, niż był przed wojną)”.
Nie doprecyzowano przyszłej funkcji odbudowywanego gmachu, choć pewne było, że posłuży kulturze. Prace rozpoczęto w 1975 r. i choć ich główna część zakończyła się na początku lat 80., to niektóre prace ciągnęły się jeszcze aż do początków XXI w. W 1985 r. w odbudowanym budynku działalność zainaugurowało Centrum Sztuki Współczesnej.
W 2018 roku zrekonstruowany Zamek Ujazdowski został wpisany do gminnej ewidencji zabytków Warszawy (wcześniej wpisane były jedynie oryginalne piwnice).
Więcej o odbudowie Zamku Ujazdowskiego m.in.: Kto zburzył Zamek Ujazdowski? – MIASTA RYTM | Nieoczywisty zabytek | OBIEG | Zamek Ujazdowski w Warszawie. Zniszczenie i odbudowa barokowej rezydencji. (whitemad.pl)
