Biała Podlaska – rewaloryzacja zespołu zamkowo-parkowego Radziwiłłów i marzenia o rekonstrukcji

Zamek w Białej Podlaskiej był jedną z najwybitniejszych realizacji architektonicznych na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVII w. Trwającą ponad 100 lat budowę zespołu w typie „palazzo in fortezza” rozpoczął w 1622 roku książę z nieświeskiej linii Radziwiłłów, Aleksander Ludwik podpisując umowę z muratorem lubelskim Pawłem Negroni (Murzynem). Po rozbudowie w poł. XVII w. powstał tu jeden z największych paradnych dziedzińców pałacowych dawnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

Pierwszy raz zamek został zniszczony w 1706 r. w trakcie wojny północnej. Odbudowany w latach 20-tych XVIII w. przez księżną Annę z Sanguszków Radziwiłłową. W roku 1762 Michał Kazimierz „Rybeńko” podwyższył loggię o jedną kondygnację a dach przekształcił na dwupołaciowy znany z zachowanej ikonografii. Kolejny raz zniszczony w czasie najazdu oddziałów starosty Jana Mikołaja Chodkiewicza w 1764. Odbudowany osiem lat później. W XIX w. pałac zaczął stopniowo podupadać. W 1883 roku ostatni właściciel książę Hohenlohe sprzedał go Żydom z Białej Podlaskiej, którzy rozebrali go na cegłę. To co ocalało wykupił i uratował przed całkowitym zniszczeniem starosta bialski J. Rudnicki w roku 1922. Do dziś zachowały się brama i wieża wjazdowa, wieżyczka wschodnia pałacu, kaplica zamkowa pw. św. Jozafata z 1620 roku, trzy oficyny oraz umocnienia bastionowe szkoły staroholenderskiej.

Działania polegające na rewaloryzacji zamku rozpoczęto porządkując dziedziniec i odtwarzając ogrody włoskie, za które w 2014 roku gminie Biała Podlaska przyznano laur konserwatorski. Następnie przebudowano układ komunikacyjny od strony wjazdu głównego z budową nowego mostu nad fosą, przywróceniem bruku oraz likwidacją współczesnej drogi prowadzącej na teren zamkowy. W 2018 r. wyremontowano „wieżyczkę wschodnią”, czyli pozostałość nieistniejących galerii pałacu bialskiego. Wykonano wtedy m.in. konserwację ukrytej pod nowszym tynkiem dekoracji sgraffitowej (II poł. XVII w.), którą uzupełniono o partie rekonstruowane. W 2019 r. wyremontowano mieszczące się w wieży bramnej Muzeum Południowego Podlasia (zrekonstruowano m.in. sklepienia). W 2020 zrekonstruowano Bramę Koszarską pierwotnie zlokalizowaną w głębokości zachodniej kurtyny oraz drewniany most prowadzący do koszar garnizonu prywatnych wojsk Radziwiłłów, z przywróceniem dawnego kształtu fosy, narysów bastionów i kurtyn po stronie zachodniej i północnej.

Prace były częścią projektu „Rewaloryzacja i modernizacja zespołu zamkowo-parkowego Radziwiłłów w Białej Podlaskiej” realizowanego ze wsparciem Unii Europejskiej w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020. Remont kosztował 26 mln zł, z czego 17 mln zł to dofinansowanie z Unii Europejskiej.

Więcej o inwestycji: http://fundusze.bialapodlaska.pl/ue/78/

Przyszłość…

Miasto otrzymało dotację z budżetu unijnego również na odtworzenie fortyfikacji ziemnych od strony południowej, ale to co wszystkich interesuje to pałac. Kiedy i czy zostanie odbudowany. O tym czytamy w Dzienniku Wschodnim: „Ostatnio wizualizację dawnego pałacu pokazało na swoich stronach Muzeum Południowego Podlasia. Wygląda to imponująco. Widać po komentarzach, że mieszkańcy oczekiwaliby tego obiektu – pisze nasz Czytelnik z Białej Podlaskiej.

O odbudowie obiektu mówiło się w Białej Podlaskiej od 2015 roku. Wtedy fundacja Fundusz Rewitalizacji z Gdyni, w której radzie nadzorczej zasiada senator Grzegorz Bierecki, podpisała z miastem list intencyjny. A w 2017 roku przekazała koncepcję odbudowy obiektu. Wówczas też stało się jasne, że fundacja nie będzie odbudowywać pałacu, tylko inny „potencjalny inwestor”, m.in. z uwagi na to, że nie udało się jej pozyskać funduszy unijnych na ten cel. W czasie kadencji byłego prezydenta Dariusza Stefaniuka (PiS) nie ogłoszono jednak przetargu. A inwestycję szacowano na blisko 50 mln zł. Docelowo, w obiekcie miała być prowadzona działalność konferencyjno-hotelarska. Jak to wygląda teraz? – Odbudowa Pałacu Radziwiłłów w Białej Podlaskiej wymaga podjęcia działań ze strony miasta Biała Podlaska, które zostały opisane w przekazanej koncepcji odbudowy – tłumaczy Julita Jarkowska, prezes zarządu gdyńskiej fundacji. – Opracowanie to zostało przekazane miastu w 2017 roku – dodaje Jarkowska. Z Biuletynu Informacji Publicznej Białej Podlaskiej wynika jednak, że obecne władze nie zamierzają zlecać wykonania projektu budowlanego tej inwestycji.”

Najnowsze plany są takie, że zostanie odtworzony jedynie historyczny układ zewnętrznych ścian pałacu i narożnych baszt poprzez podniesienie zachowanych pod poziomem gruntu fundamentów.

Innymi słowy nie ma widoków na rekonstrukcję pałacu w najbliższej przyszłości. Jakiś czas temu lider rządzącej partii obiecywał odbudowę „zamków kazimierzowskich”. W odróżnieniu od nich rekonstrukcja pałacu Radziwiłłów w Białej Podlaskiej z pewnością nie wzbudziłaby takich kontrowersji ze względu na posiadaną ikonografię. Z odbudową „zamków kazimierzowskich” sprawa jednak skończyła się tak samo jak z obiecaną rekonstrukcją pałacu Saskiego. Niedawno minister Piotr Gliński zadeklarował 400 mln zł na remont powojennego hotelu Cracovia i utworzenie w nim Muzeum Architektury i Dizajnu. To duża suma zważywszy, że koszt rekonstrukcji Pałacu Saskiego szacuje się na 213 mln zł a pałacu Radziwiłłów w Białej Podlaskiej na 50 mln zł…