Łabunie (woj. lubelskie) – historia zniszczenia i odbudowy pałacu Zamoyskich

Zbudowany pomiędzy 1740 a 1760 r. przez Jana Jakuba Zamoyskiego przypuszczalnie według projektu Bernarda Meretyna. Pałac w typie „entre cour et jardin” składał się z korpusu i oficyn połączonych ćwierćkolistymi galeriami wokół dziedzińca honorowego. Z tyłu założono ogród geometryczny, częściowo później przekształcony w krajobrazowy.

Pierwszy remont/odbudowę trzeba było przeprowadzić już w latach 1767-1771 po wizycie wojsk rosyjskich walczących z konfederacją barską. Moskale w pomieszczeniach reprezentacyjnych urządzili sobie bowiem ogniska i spalili wyposażenie.

Kolejny raz wojska rosyjskie zdewastowały pałac w czasie I wojny światowej. Zniszczenia opisał w 1919 r. historyk sztuki Tadeusz Szydłowski: „Zniknęły galerje boczne, zniknęły schody dwuramienne, prowadzące od podjazdu ku wysokiemu parterowi pałacu, a miejsce ich zajął brzydki balkon, spoczywający na czterech filarach (…). „Nad drzwiami znajdowały się piękne supraporty, z wcale nieźle malowanymi scenami sielankowymi, które były ujęte w złocone rokokowe ramy. Niestety supraporty te zagrabiono w czasie wojny, jak i podobne w jednym z sąsiednich pokojów”. Zniszczono też boazerie, przepierzenia drewniane, które miały tworzyć scenę i kulisy dawnej sali teatralnej oraz ściany garderoby. W ścianach pałacu straszyły dziury po pociskach, a dachy, jak wyraził się Szydłowski, zostały „nadwyrężone”. Całość była tylko cieniem dawnej świetności.

W XIX w. pałac kilkukrotnie zmieniał właścicieli, a w 1922 r. rodzina Szeptyckich przekazała go Zgromadzeniu Sióstr Franciszkanek Misjonarek Maryi, w dowód wdzięczności za pomoc w opiece nad chorą córką. Siostry zajmowały się w budynku opieką nad sierotami i chorymi. W 1930 r. zakonnice wykonały remont pałacu i częściowo przebudowały na cele klasztorne. W czasie II wojny światowej Niemcy zmusili Siostry do eksmisji z pałacu, w pobliżu którego wybudowali lotnisko wojskowe. W 1944 r. wycofując się wysadzili środkową cześć pałacu i spalili budynki towarzyszące. Po powrocie z wygnania siostry zamieszkały w ocalałych pomieszczeniach gospodarczych.

Doprowadzenie budynków do stanu używalności wymagało wielkiego wkładu pracy i poniesienia ogromnych kosztów. Sam pałac udało się odbudować dopiero w latach 1957-1962. Pomiędzy 1996 a 2003 rokiem wykonano rewaloryzację parku, remont części pałacu i towarzyszącej mu zabudowy.

Na odbudowę wciąż czekają jeszcze ćwierćkoliste galerie wokół reprezentacyjnego dziedzińca. W przeszłości były one już dwukrotnie niszczone i odbudowywane. Za pomoc w przygotowaniu materiału dziękujemy naszej drogiej koleżance dr Agnieszce Szykule-Żygawskiej.