Nowy Urbanizm jako alternatywa dla patodeweloperki. 28 przykładów nowych miast/osiedli z Europy

O patodeweloperce napisano już wiele i wszyscy z nas w jakiś sposób muszą jej doświadczać na co dzień. ”W ostatniej dekadzie nastąpiło ostateczne rozerwanie zabytkowych struktur miasta. Panoszą się nowe budynki, stawiane przez nie liczących się z niczym deweloperów. To architektura agresywna, przeskalowana i kompletnie ignorująca otoczenie”. I dalej: ”Niejako na własne życzenie fundujemy sobie jeszcze bardziej paskudne otoczenie. Idziemy w dokładnie odwrotnym kierunku niż ci, którym zazdrościmy porządku, wspaniałej architektury, dumy z zachowania krajobrazu”. Janusz Korzeń, redaktor naczelny miesięcznika ”Urbanista” pisał te słowa w 2008 r. Od tej pory minęło 14 lat i problem jest wciąż niestety żywy. Co robić? Jedną z propozycji przedstawia Nowy Urbanizm, ruch którego największym znanym ambasadorem jest król Wielkiej Brytanii Karol III. Jego zupełnie nowe miasteczko Poundbury na początku budowy w latach 90. wzbudzało krytykę a wielu architektów złośliwie przezywało je Disneylandem, książęcą fanaberią. Dziś ludzie, którzy mieszkają w Poudbury są szczęśliwi, wartość ich nieruchomości rośnie zaś władze a nawet niechętne Karolowi media coraz częściej otwarcie przyznają, że król miał rację i potrzebujemy więcej takich osiedli. Ba, one już powstają i to nie tylko w Wielkiej Brytanii.

Historia

Po II wojnie światowej na zachodzie miasto planowano według zaleceń modernistów oddzielając poszczególne jego strefy. Powstawały wielkie osiedla-sypialnie i strefy usługowe/przemysłowe. Ruch pomiędzy nimi odbywał się autostradami, które wybijano często pośród zabytkowych centrów miast. Ten wielki społeczny eksperyment opierał się na wizji człowieka jako wydajnej maszyny. Jego potrzeby duchowe schodziły na dalszy plan. W takim świecie człowiek nie mógł czuć się szczęśliwy. Owocowało to ucieczką tej części mieszkańców, która mogła sobie pozwolić na budowę/kupno domu poza miastem. Zjawisko to określamy współcześnie mianem urban exodus i urban sprawl (suburbanizacja). Skutkami ubocznymi tych ucieczek były kolejne problemy. W wyniku suburbanizacji powstawały zdegradowane obszary zamieszkiwane przez mniej zamożną część społeczeństwa. Poza miastem rodził się natomiast chaos urbanistyczny. Powstawały kilometry dróg, konieczna była nowa infrastruktura. Cierpiało środowisko naturalne oraz krajobraz.

O ile jeszcze w Polsce za komuny na blokowiskach budowanych przez państwo powstawały drogi, szkoły, pawilony handlowe, place zabaw, parki to współczesnego dewelopera te kwestie już nie zajmują. On buduje bloki. Za resztę odpowiadają samorządy. Kosztem podatnika powstaje infrastruktura i drogi. A te są konieczne bowiem nie mając zapewnionych żadnych podstawowych usług na osiedlu mieszkańcy muszą dostać się do centrum. Rozjeżdżają je i w ten sposób jeszcze bardziej degradują. Skutkiem tego ci co jeszcze pozostali też chcą uciec. Nieremontowane kamienice pustoszeją. Powstają kolejne blokowiska bądź grodzone osiedla domków bliźniaczych pośród niczego. Zamknięte błędne koło.

Nowy Urbanizm

Jest to ruch w architekturze i urbanistyce, który narodził się w latach 70. ubiegłego wieku, w odpowiedzi na błędy modernistycznej urbanistyki. Głównym postulatem był powrót do tego to co moderniści tak ostro zwalczali, do wzorca tradycyjnego europejskiego miasta. Tradycyjne miasto/osiedle o ludzkiej skali to bowiem miejsce gdzie wszystko jest na miejscu, infrastruktura, praca, szkoły, lekarz, sklepy, atrakcyjna architektura, relaks, zieleń. Nie trzeba z niego wyjeżdżać, uciekać, ba, nawet nie trzeba używać samochodu, wystarczy rower. Takie miasto buduje wspólnotę bo każdy może być w nim szczęśliwy i każdy za to szczęście jest odpowiedzialny.

Architektura tradycyjna

Choć tradycyjna architektura nie jest koniecznym warunkiem nowego urbanizmu to właśnie ona jest najczęściej z nim łączona. Architektura tradycyjna odwołuje się do sprawdzonych oraz weryfikowalnych rozwiązań i jest przez społeczeństwo po prostu lubiana. Potwierdzają to kolejne badania opinii publicznej, ankiety. Skąd wynika przewaga architektury tradycyjnej – odpowiadają nam naukowcy, którzy zajmują się oddziaływaniem architektury na ludzki umysł. Według ich badań, tzw. ”nowoczesna” architektura, współczesny minimalistyczny modernizm wywiera negatywny wpływ na nasz umysł i samopoczucie. Tradycyjna architektura bogata w detal i posługująca się naturalnym dla nas systemem skal ma z kolei sprawiać, że jesteśmy szczęśliwsi. Pobudza umysł, redukuje stres a nawet pomaga walczyć z psychicznym zmęczeniem. Sprawia, że chcemy się zatrzymać i odpocząć, gdy w tym samym czasie nagie ściany nowoczesnych budynków odpowiadają za podświadomy brak poczucia bezpieczeństwa oraz ucieczkę. Dodatkowo wartym podkreślenia jest też fakt, że deweloperom jest jak najbardziej po drodze z popularnym wśród architektów minimalizmem zawierającym się w haśle ”less is more”. Dzięki temu każda inwestycja pozbawiona detalu i nawiązania do otoczenia nie tylko jest dla nich łatwiejsza, ale może być też reklamowana jako ”nowoczesna” i ”odważna”.

Wiele osób oczywiście krytycznie podchodzić będzie do współczesnej architektury tradycyjnej twierdząc, często nie bez przyczyny (!), że stoi ona na niższym poziomie artystycznym, niż ta z przełomu XIX/XX w. Trzeba jednak pamiętać, że jest to architektura współczesna ze wszystkimi tego konsekwencjami oraz że nie ma ona stanowić konkurencji dla zabytków lecz konkurencję dla bloków.

Podsumowanie

Na koniec przytoczmy fragment rządowego brytyjskiego raportu ”Living with beauty: report of the Building Better, Building Beautiful Commission”. Fragment ten pozwalamy sobie zacytować w oryginale: ”The disparity between popular taste and professional advocacy has many causes, not least the educational influence of the Modern Movement, as guided by Le Corbusier, The Bauhaus and the Russian constructivists. We admire much that they achieved. But they were a dominating force, whose influence far surpassed the reasons given in support of it. Thair campaign against pastiche and historicism has intimidated planners and let to uniform production of unadaptable boxes, supposedly expressive of the spirit of the age, rather than streets lined by neighbourly frontages and fasades. This campaign has been conducted to similar effect all across Europe, though the tide is now turning, as witnessed in tendencies like Critical Regionalism and New Urbanism”.

Jeśli dotarli Państwo aż tutaj zapraszamy do zapoznania się z przykładami miasteczek i osiedli, które w większym bądź mniejszym stopniu naszym zdaniem starają się wcielać w życie ideały Nowego Urbanizmu w Europie (warto przy tym zwrócić uwagę na różnice w architekturze w poszczególnych krajach). Dwa szczególnie interesujące przypadki to norweskie Risørholmen gdzie pierwszy projekt architektów musiał być skorygowany pod wpływem opinii publicznej na bardziej zbliżony do regionalnych wzorców oraz islandzki Selfoss składające się tylko i wyłącznie z rekonstrukcji nieistniejących budynków z różnych regionów Islandii.

Zapraszamy do dyskusji, wzbogacenia jej i wypowiedzenia własnej opinii.

Przydatne linki

Nowy Urbanizm

Podsumowanie najważniejszych informacji na temat Nowego Urbanizmu w skrócie zamieszcza m.in. portal morizon.pl: Nowy Urbanizm – czym jest i jak kształtuje współczesne miasta? (morizon.pl)

Więcej znaleźć można w najnowszej książce Michała Domińczaka ”Nowa urbanistyka. Metodyka i zasady projektowania według SmartCode”: Nowa Urbanistyka. Metodyka i zasady projektowania według SmartCode (lodz.pl)

Portal nowego urbanizmu: CNU

Ankiety dotyczące architektury-podsumowanie

MODERN ARCHITECTURE, UNPOPULAR AND UNDEMOCRATIC (radomirkobryn-coletti.com)

Wpływ architektury na zdrowie psychiczne

How neuroscience informs architecture and urban design | CNU | New Research: Modernist Architecture May Be Bad for Health (einpresswire.com) | The hidden ways that architecture affects how you feel – BBC Future | The Mental Disorders that Gave Us Modern Architecture – Common Edge | A View to a Headache: Health Implications of Modern Urban Design – MPR (empr.com) | Traditional architecture gives better sense of well-being than contemporary glass and steel buildings (sciencenorway.no) | How Biometric Software is Changing How We Understand Architecture—and Ourselves – Common Edge | Urban Science | Free Full-Text | What Happens in Your Brain When You Walk Down the Street? Implications of Architectural Proportions, Biophilia, and Fractal Geometry for Urban Science (mdpi.com)

Król Karol III i Poundbury

Fit for a king: Prince Charles’ experimental city is proving critics wrong (smh.com.au) | The new urbanist developer King | CNU | A royal revolution: is Prince Charles’s model village having the last laugh? | Architecture | The Guardian