„Modernizm czy galicyjski sznyt?”- podzielone opinie w sprawie remontu dworca PKP w Rzeszowie

Trwa remont dworca PKP w Rzeszowie. Przy tej okazji do jednego z rzeszowskich polityków zwróciła się grupa mieszkańców z propozycją przywrócenia jego wyglądu sprzed wybuchu wojny. Powstał projekt, który zobaczyło 36 tys. osób i który spotkał się z bardzo ciepłym przyjęciem:

„Piękny projekt, gratuluję. I jaka ulga, że w naszych czasach można myśleć również o pięknie. Oby dało się zrealizować. Pozdrawiam i dziękuję.”

„Jestem za. W pierwotnej wersji jest piękny i ma ciepło w wyglądzie zewnętrznym. Popieram.”

„Byłoby wspaniale gdyby udało się przywrócić oryginalny wygląd. Niesamowite.”

„Rzeszów w końcu nie miałby się czego wstydzić a nasz dworzec byłby równie piękny co tarnowski i przemyski. Jak najbardziej za!”

„Znam ten dworzec od lat…i nie wiedziałem, że tak wyglądał a wyglądał świetnie.”

…to tylko część komentarzy. „Dworzec Główny PKP w Rzeszowie jak z 1908 r. To realne?”, pyta portal czytajrzeszów.pl. Odpowiedź brzmi – NIE. Przeciwko jest konserwator zabytków. Kto ma rację?

Historia

Rzeszowski dworzec został otwarty w 1858 roku staraniem lokalnych rajców i przedsiębiorców w ramach budowy drogi kolejowej łączącej Wiedeń i Kraków ze Lwowem. W 1909 przebudowano część centralną budynku nadając jej formę szeroko przeszklonego holu o cechach secesyjnych. W czasie IWŚ dworzec zniszczyły najpierw wycofujące się wojska rosyjskie, potem w czasie IIWŚ wycofujące się wojska niemieckie. Za każdym razem był odbudowany. W latach 60. postanowiono kolejny raz przebudować budynek. Zniknął architektoniczny detal. Pojawiła się kamienna okładzina. Ostatni remont przeprowadzono w 2008 r.: „Wtedy w ramach przeprowadzonej rewitalizacji na zewnątrz obiektu pojawiły się kolorowe łuki i nadbudówki, niezbyt udanie nawiązujące do przedwojennego wyglądu budynku.”

Obecne prace nad Rzeszowskim Centrum Komunikacyjnym trwają od początku 2021 r. Inwestycję finansuje miasto i PKP S.A. W ramach inwestycji budynkowi Dworca Głównego ma zostać przywrócony modernistyczny charakter z czasów przebudowy z lat 60-tych. „Przewidziana jest rekonstrukcja narożnie umieszczonego zegara oraz symbolu PKP nad wejściem głównym. Zachowany zostanie modernistyczny charakter obiektu wraz z oryginalną okładziną z płyt kamiennych. Przywrócony zostanie oryginalny podział i profile okien nad wejściem głównym z lat 1961-62”, mówi Aleksandra Rudzińska-Rdzanek z biura prasowego PKP SA.

W międzyczasie pojawiła się jednak propozycja przywrócenia wyglądu dworca sprzed wybuchu IIWŚ. Koncepcja przygotowana została na zlecenie jednego z rzeszowskich posłów, którego z kolei poprosiła o to grupa Rzeszowian. Ciepło przyjęty projekt tylko jednak z pozoru proponuje dokładną rekonstrukcję budynku. Po bliższym przyjrzeniu się mu widzimy, że architekt Sebastian Pitoń dodał kilka elementów od siebie.

Wizja nie ma jednak szans na realizację: „Jako inwestor, z racji tego, że obiekt jest objęty ochroną konserwatorską, jesteśmy zobowiązani do wypełnienia zaleceń konserwatorskich dotyczących przebudowy obiektu, które zostały nam przekazane. Jasno wskazują one na przywrócenie dworcowi stricte modernistycznego charakteru i takie założenia zostały przyjęte przez projektantów podczas opracowania dokumentacji projektowej”, mówi Bartłomiej Sarna z PKP S.A.

Za dawnym dworcem

„Dworzec w Przemyślu został w ostatnich latach wspaniale odrestaurowany za kwotę około 25 mln złotych. Jeszcze większe środki, bo około 42 mln zł kosztowała gruntowna restauracja dworca w Tarnowie. Dziś olśniewają swym widokiem i są świadectwem chlubnej historii rozwoju inwestycyjnego tych miast. Czy Rzeszów nie jest równie godzien, aby zyskać odtworzony historyczny wygląd dworca? Gdyby tak się stało, ten niepozorny obecnie budynek stałby się perłą architektoniczną miasta”, twierdzi radny i architekt Robert Kultys.

„Dworzec zmodernizowano na początku lat 60. z okazji zbliżających się mistrzostw piłki nożnej w ZSRR (ostatecznie nie doszły do skutku) w duchu panującej wówczas ideologii konwergencji, czyli nowoczesnego ujednolicania i zacierania regionalnych różnic”, twierdzi emerytowany Wicedyrektor Zespołu Szkół Plastycznych w Rzeszowie, konserwator, zabytkoznawca i historyk sztuk Jacek Kawałek. Według niego autorzy projektu modernizacji powinni odtworzyć historyczną fasadę starego dworca zachowując w miarę możliwości nowoczesny charakter jego wnętrz.

Warto również przy tej okazji przywołać fragment dotyczący dworca w uchwale miasta Rzeszowa w sprawie przyjęcia Gminnego Programu opieki nad Zabytkami Miasta Rzeszowa na lata 2013 – 2016: „NIESTETY ten jeden z ciekawszych budynków dworcowych został OKRUTNIE OSZPECONY i ZNIEKSZTAŁCONY w latach 50. XX w. Przebudowano go tak gruntownie, że ze starego obiektu pozostała tylko bryła (częściowo). Niewielkim przekształceniom, w szacie zewnętrznej przejawiającym się likwidacją detalu, uległ towarzyszący dworcowi od strony wschodniej duży, trzykondygnacyjny budynek administracyjny wzniesiony w latach 90. XIX w. Licznym rozbudowom i przebudowom, JEDNAK NIE TAK AGRESYWNYM JAK DWORZEC, uległy też usytuowane na północ od dworca budynki warsztatów pomocniczych…”

Za modernizmem

„Budynek dworca w Rzeszowie znalazł się w Gminnej Ewidencji Zabytków w swojej modernistycznej formie i w takiej Urząd Ochrony Zabytków ma zadanie go chronić”, odpowiada Wojewódzki Konserwator Zabytków Beata Kot. „Modernizm jak każda epoka stylowa ma ważne znaczenie w sztuce i historii także w ochronie zabytków. Ostatnie lata to bardziej szczegółowe rozpoznanie tego zasobu i działania edukacyjne mające na celu dowartościowanie tego okresu w architekturze.”

W 2016 r. wiceminister i Generalny Konserwator Zabytków Magdalena Gawin wysłała pismo do wojewódzkich konserwatorów zabytków, w którym zwróciła uwagę na potrzebę ochrony wartościowej architektury modernistycznej. Wkrótce potem Rada Ochrony Zabytków przy MKiDN podjęła uchwałę w sprawie ochrony dziedzictwa architektury XX w. w Polsce, w tym także tej powstałej po 1945 r., która jest: „wyrazem kontynuacji najbardziej nowoczesnych nurtów europejskich i światowych oraz poszukiwań awangardowych rozwiązań przestrzennych odpowiadających potrzebom społecznym, a także uporczywych dążeń środowiska twórczego do zachowania autonomii w obszarze sztuki i kształtowania przestrzeni poprzez niezależność formalną dzieła i wysoką jakość warsztatu zawodowego”.

„MODERNIZM CZY GALICYJSKI SZNYT”, pyta portal nowiny24+, przypominając jednocześnie że przecież w Rzeszowie przywracano już do poprzedniej formy zabytki przebudowywane w latach 60. podając tu przykład budynku dawnego ”Sokoła”: „Dziś cieszy on oko Rzeszowian i przyjezdnych”.

A jakie jest Państwa zdanie? Czu rzeszowski dworzec w modernistycznej formie jest „wyrazem kontynuacji najbardziej nowoczesnych nurtów europejskich i światowych oraz poszukiwań awangardowych rozwiązań przestrzennych odpowiadających potrzebom społecznym” i jako takiemu należy mu się ochrona? A może powinno mu się przywrócić jego wygląd sprzed „agresywnej” przebudowy, która tak go „oszpeciła” i „zniekształciła”? Która wersja dworca byłaby najlepsza dla miasta?

Wizualizacja architekta Sebastiana Pitonia: