Zamek w Będzinie – historia obudowy

Zamek w Będzinie na pierwszy rzut oka może wydawać się zabytkiem w 100% średniowiecznym. Jego historia jest zdecydowanie jednak bardziej skomplikowana zaś obecny wygląd to wynik w głównej mierze romantycznej przebudowy w XIX w. i powojennej odbudowy.

Pierwszym murowanym obiektem na terenie zamku był stołp wzniesiony w II poł. XIII w. W XIV w. Kazimierz Wielki rozbudował zamek o budynek mieszkalny, mury oraz zachowany dziś szczątkowo zamek dolny. Zamek spłonął w 1605 r. Odbudowany 10 lat później przez starostę Jana Dębińskiego. Uszkodzony w czasie ”potopu” przez Szwedów. Odbudowany w 1665 r. W XVII w. utracił znaczenie militarne i zaczął popadać w ruinę. Opuszczony w XVIII w. W roku 1825 po śmiertelnym wypadku na zamku, przeznaczony do rozbiórki. W 1834 r. zauroczony ruinami na siedzibę Szkoły Akademiczno-Górniczej zamek postanowił odbudować hr. Edward Raczyński. Projekt wykonał znany z realizacji pałaców w duchu neogotyku Franciszek Maria Lanci. Obniżono wtedy stołp wieńcząc go krenelażem, w miejscu strzelnic przebito okna i przekuto nowe przejście na dziedziniec. Projektu Lanciego jest również charakterystyczny ostrołukowy mur arkadowy po wschodniej stronie zamku. Władze zaborcze nie pozwoliły dokończyć prac a pod koniec XIX w. zamek znów był opuszczony i w ruinie. Zabezpieczony z myślą o odbudowie po roku 1918 przez Towarzystwo Opieki nad Górą Zamkową. W 1925 r. projekt odbudowy stworzył prof. dr inż. Adolf Szyszko-Bohusz (zakładał on m.in. nakrycie wieży dachem). TOnGZ nie uzyskało zgody ministerstwa na prace budowlane a kolejne plany pokrzyżowała II wojna światowa.

Po wojnie mieszkańcy Będzina powołali Komitet Odbudowy Zamku. Powstało kilka nowych projektów, zebrano środki i w 1948 r. przystąpiono do prac archeologicznych. Samą odbudowę rozpoczęto w 1952 r. wg projektu inż. Zygmunta Gawlika. Prace, którymi kierował wojewódzki konserwator zabytków inż. Roman Romański trwały cztery lata a roboty murarskie wykonali kamieniarze z Siewierza pod kierownictwem mistrza kamieniarskiego Stanisława Bednarza (zdjęcia archiwalne: WSPOMNIENIA MUZEALNE ZE STARYCH FOTOGRAFII – Muzeum Zagłębia w Będzinie (muzeumzaglebia.pl)

W 2009 r. powstał projekt ”rekonstrukcji dydaktycznej” zamku dolnego autorstwa specjalizującej się w historycznej architekturze pracowni dr inż. arch. Macieja Małachowicza (m.in. ratusz w Strzelinie, kamienica Pod Złotym Psem we Wrocławiu). Koncepcja miała dwie wersje. W pierwszej okrojonej był tylko mur i wieża furty zamkowej. Druga, przewidywała więcej elementów. Inwestycja kosztować miała 20 mln zł. Projekt nie spotkał się z przychylną opinią konserwatora zabytków, który uznał go za zbyt swobodny (projekt: Będzin, zamek dolny (rewaloryzacja.com)

Projektant miał wprowadzić poprawki. Ostatecznie jednak zwiększające się koszta inwestycji pokrzyżowały plany miasta.