Kalisz – propozycja Damiana Derewońko na zabudowę pustej działki przy ul. Garbarskiej

„Kalisz jest najbardziej reprezentatywnym przykładem odbudowy miasta po zniszczeniach wojennych I wojny światowej w Polsce. Już podczas niemieckiej okupacji zarówno władze okupacyjne jak i środowisko polskich architektów rozpoczęły prace nad koncepcją odbudowy miasta.

Wśród polskich architektów i urbanistów panował konsensus co do kształtu odbudowy. Postanowiono wykorzystać zniszczenie miasta do „spolszczenia” jego wyrazu architektonicznego, do stworzenia modelowej polskiej starówki.

Jeszcze w XIX wieku rozpoczęły się poszukiwania „stylu narodowego”, a na początku wieku XX i w okresie I wojny światowej był on w Polsce w swoim szczycie popularności. Architekci w czynie społecznym przygotowywali katalogi projektów wzorcowych i materiałów do inspiracji przy projektowaniu nowych budynków.

W Polsce w kontekście „stylu narodowego” najbardziej przyjął się gotyk (wiślano-bałtycki w Kongresówce i nadwiślański w Galicji) dla kościołów (mnóstwo tego typu budowli powstało na przełomie XIX i XX wieku), a w przypadku budowli użyteczności publicznej najlepiej sprawdzał się renesans. W budownictwie jednorodzinnym królowało odwoływanie się do polskiego dworku.

Ostateczny kształt odbudowy Kalisza powstał w wyniku polsko-niemieckiej współpracy – formalnie, ze strony niemieckiej, zarządzał pracami Helmuth Griesbach, natomiast przy uchwalaniu planu odbudowy wykorzystał pracę polskich architektów i ich doświadczenia z przeprowadzonego konkursu na koncepcję odbudowy.

W planie ustalono linie zabudowy (w większości szanując pierwotny układ, choć w niektórych miejscach ulice zostały odrobinę poszerzone), wysokość poszczególnych pierzei, a także takie szczegóły jak kształt i materiał dachów, lokalizację ratusza. Zakazano stosowania „fabrycznego detalu” oraz zalecono „powściągliwość zdobień i reklam”.

Nie zdecydowano się na rekonstrukcję zabudowy, nawet w przypadku tak charakterystycznego budynku jak ratusz, który w chwili zniszczenia był względnie nowym budynkiem, a jego eklektyczna forma w okresie odbudowy była uważana za niemodną.

Kalisz był podnoszony z ruin przede wszystkim prywatnymi środkami właścicieli działek. Państwo, zarówno niemieckie jak i później polskie wspierało odbudowę atrakcyjnymi warunkami kredytowymi.

Dzięki temu, iż każda parcela miała innego właściciela udało się uniknąć monotonii charakterystycznej dla powojennych nowych realizacji. Każda działka, każdy dom opowiada swoją historię, jednocześnie wszystko jest ze sobą spójne, dzięki nadzorowi ówczesnych konserwatorów.

W okresie międzywojennym nie udało się wypełnić wszystkich parcel w obrębie starego miasta nową zabudową. Po 1945 r. wypełniano puste działki plombami szanującymi kontekst, niestety dość nijakimi – np. długi blok przy ul. Targowej podzielono rynnami na mniejsze „kamieniczki” i każdą z nich wyodrębniono kolorystycznie.

Jedną z ostatnich straszących pustek w obrębie starego miasta jest działka przy ul. Garbarskiej. Na niej, i w miejscu sąsiedniego modernistycznego pawilonu, postanowiłem narysować dwie kamieniczki, które spełniałyby wymagania zapisane w planie odbudowy i zwiększały poziom ładu przestrzennego w okolicy, po pierwsze zasłaniając ślepe ściany oficyn i zaniedbane podwórka, a po drugie – wprowadzając nową estetyczną jakość.

Architektura budynków odwołuje się do swojskiej architektury. Baryłkowate kolumny, zwane polskimi, odbiegają od antycznych wzorców, natomiast są bardzo charakterystyczne dla prowincjonalnej architektury polskiej i stylu dworkowego. Budynki zwieńczone są attykami – jeden klasycystyczną, drugi renesansową.

Architektura kaliskich kamienic z okresu międzywojennego pokazuje, że fasada nie musi uginać się pod ciężarem ornamentu, aby robiła dobre wrażenie na przechodniach.”

Damian Derewońko (Polska architektura tradycyjna (facebook.com)

Współczesna mieszkalna architektura tradycyjna to prawie wyłącznie budynki jednorodzinne. Projekty obiektów wielorodzinnych utrzymanych w tej stylistyce pojawiają się niezwykle rzadko. Stoją za tym w dużej mierze prawa rynku. Inne są zazwyczaj oczekiwania inwestora stawiającego dom dla siebie i swojej rodziny, a inne inwestora, który buduje jedynie pod wynajem, dla zysku (deweloperzy).

Zachęcamy do wzięcia udziału w dyskusji i wypowiedzenia się na temat projektu.