Polska – zamki nowoczesne. Trend, który toczy zabytki

Nowoczesna architektura coraz wyraźniej zaznacza swoją obecność w obrębie zamków i ich ruin, często budząc przy tym ogromne kontrowersje, opór lokalnych społeczności i sympatyków zabytków. Przykłady się mnożą. Wystarczy wymienić prowadzoną obecnie adaptację ruin zamku w Bodzentynie czy nową klatkę schodową na zamku/pałacu w Kurozwękach. Spore kontrowersje wzbudził również opracowany na wrocławskiej politechnice studencki projekt budowy nowoczesnego centrum kultury na zamku w Radzyniu Chełmińskim.

To już nie są wyjątki, ale przykłady pewnego coraz bardziej popularnego wśród architektów, wykładowców i urzędników trendu. Oto co w 2016 roku mówiła na temat nowoczesnej architektury w obrębie zamków profesor Ewa Węcławowicz-Gyurkovich, dyrektor Instytutu Historii Architektury i Konserwacji Zabytków Politechniki Krakowskiej:

– Uczymy studentów współczesnego myślenia. Chcemy odejść od rekonstrukcji na rzecz wprowadzania nowych elementów w strukturach historycznych. Obecne materiały, budowlane – stal nierdzewna, czy aluminium – pozwalają na stworzenie niezwykłej kurtyny dla fragmentów ruin, które stają się wartością pierwszoplanową

To pod opieką właśnie Pani profesor powstał projekt budowy pawilonu ze stali kortenowskiej w miejscu po zamku w Nowym Sączu. Źródeł takiego podejścia należy doszukiwać się w okresie powojennym, zwycięstwie modernizmu/masowej produkcji, upadku architektury tradycyjnej/rzemiosła i w nowych doktrynach konserwatorsko-architektonicznych. Według nich największą wartością jest „duch naszych czasów” i „szczerość architektury”. Największym złem jest z kolei „fałszowanie historii” (czyli architektura tradycyjna i tradycyjne rzemiosło). Wychodząc z tych założeń nie trudno usprawiedliwić nawet najbardziej kontrowersyjną wizję inwestora.

Poniżej prezentujemy przegląd inwestycji, niezrealizowane oraz studenckie projekty. Wśród tych ostatnich reprezentujących przekrój polskich uczelni, udało nam się odnaleźć tylko jeden, który zakładałby odbudowę zamku w formach historycznych (ostatnia ilustracja).

Niestety przyszłość nie rysuje się w jasnych barwach dla sympatyków architektury tradycyjnej. Mamy problem ze skompletowaniem fachowców, którzy potrafiliby wybudować zwykły mur w dawnej technice. Projektanci nie rozumieją dawnej architektury, a nawet jeśli ktoś to potrafi, to tak jak w przypadku projektu rewaloryzacji zamku w Ciechanowie dr Lewickiej, pojawiają się problemy dotyczące wykonawstwa, finansowania i doktryn. Do tego wszystkiego dochodzą jeszcze przepisy budowlane i problem dostosowania zabytków do współczesnych wymogów. Dotyczy to niestety wszystkich zabytków, nie tylko zamków. W tym kontekście nowoczesna architektura dla inwestora wydaje się być rozwiązaniem najprostszym, najtańszym, będącym w zasadzie na wyciągnięcie ręki. Pytanie tylko czy właściwym?

A może czasami lepiej jest zostawić zamki i ich ruiny takimi jakimi są?